Taxanaheenii aan kaga warami jirrey Dumarka Islaamka ah iyo kuwa reer galbeedka waxan maanta ku so qaadan doona Haweenka iyo Siyaasada, inaga oo ku horrayn doona Diinta Islaamku waxay ka qabto Haweenku in ay ka qeyb qaadtan fulinta hawlaha dawladda.
Islaamku ma diidin in ay gabadhu ka qayb qaadato siyaasadda waddanka iyo hawlaha ka socdaba.
Nebigu (scw) markii uu seeska u dhigay hawlaha dacwadda, dumarka waxa uu siiyay tixgelintooda goortaas oo uu la galay bayco (ballan) kuna guntaday Dumarka in ay la barbar taagan yihiin Nebiga (scw) iyo daacwaddiisa Naf ama maalba,
Islaamku gabadha waxa uu u ogolaaday inay cabbirto ra’yigeeda hawlaha ka socda waddanka waayo waa wax taabanaya nolosheeda sida uu ragaba u taabanayo, sidaas awgeed waxa ay ka qeyb qaadan kartaa doorashooyinka oo ay dooran kartaa cidda ay u aragto inay Hogamin karran Umada.
Culimo badan oo islaama ayaa sidaa qaba, in uu “Nebigu (scw) gaar balan ula galay Dumarka, sidoo kalena qaba in Gabadhu isu so sharrixi karto ka qeyb qaadashada fulinta hawlaha dawladda.
Gabadhu qeyb bay ka qaadatay oo ra’yigeeda ayay ka dhiibatay waqtigii ay dhacday fitnadii lagu imtixaamay asxaabta.,waxaana ka hadlaynaa dagaalkii la baxay Safayn goobtaas dumar ayaa ka kacay taageersan Sayid Cali halka ay Caa’isha Umul Muuminiin ALLAAH raalli ha ka noqdee soo baxday iyadoo dadka ku boorrinaysa in Cali laga so horjeesto iyada oo ay ra’yi ahaan ula muuqatay in uu Cali qaldan yahay.
Waxaan iyana soo qaadan karraa dhacdadii caanka ahayd ee Cumar Binu Khaddaab (oo markaasi ahaa Amiirka Muslimiinta) ka noqday fikraddiisii hore ee uu ku xaddidayay qaddarka meherka ah ee la siinayo dumarka, ka dib markii qof dumar ahi is hor taagtay fikraddiisii ahayd inaan qaali laga dhigin meherka, gabadhaasi goobtaas ayay iska taagtay waxaanay tidhi ILLAAHAY wuxu leeyahy ”mid iyaga ka mid ah waxaad siisaan ee xoolo ah ha ka qaadanina shaynaba” Suuradda Annisa aayadda soddonaad (waxa muuqata in aayaddu aanay xaddidin qaddarka dumarka la siinayo) gabadhii iyadoo hadalkeedii sii wadata ayaa waxay leedahay ILLAAHAY wuu na siiyay adiguna waad noo diidaysaa, halkaas ayuu Cumar kaga noqday fikraddiisii isaga oo yidhi hadalkiisii caanka noqday ee ahaa “gabadh baa asiibtay nina wuu gefay” (Aqoontu xaqaaga ayay difaacaysa, waxay ahayd gabadh cilmi iyo aqoon leh, haddii aanay sidaasi yelina, sidan Cumar ayaa hirgeli lahayd).
Suuradda Altawba Aayadda 71aad waxa uu ilaahay ku leeyahay ”Raga muuminiinta ah iyo dumarka muuminaatka ah badhkoodba badhka kale ayay xidhiidhinayaan oo way is taageer-sanayaan,wanaagana way is farayaan xumaantana way iska reebayaan, salaadda way oogayaan, sakadana way bixinayaan, ILLAAHAY iyo Rasuulkiisana way addeecayaan, kuwaas buu ILLAAHAY u naxariisanayaa” ILLAAHAY waa ka casiiska ah ee xakiimka ahe”
Aayaddan baad ka arkaysana in qofka dumar ahi qeyb libaax ka qaadan karto talo ka dhiibashada hawlaha iyo dhacdooyinka taagan, sida aayadduba sheegayso qofka Dumari waxay qeyb ka qaadan kartaa wixii wanaag ah socodsiintiisa iyo iska moosidda sharka iyo xumaanta iyo weliba toosinta maamulka.
Waxaa ku qoran kitaabka la yidhaahdo xuquuqda bani-aadank ee Islaamka ee uu qoray caalimka weyn ee Rashiid Rida sida uu inoogu soo guuriyay SH.Fatxi Yakan kitaabkiisa Baraaruga Islaamka oo la Jaan Qaadaya wakhtigan Casriga ah” sidaan qorladenii hore ku shegnay dumarka waxaa loo sharciyeeyay inay raga kala soo qeyb galaan cibaadooyinka bulsho sida salaadaha jamaca ah, salaadda jimcaha, salaadda ciidda hase yeeshee waajib lagagama dhigin iyada oo loo fududaynayo daraadeed, waxaa axadiista sugnaatay ka mida in Nebigu NNKH uu u ogolaaday gabadha xeydka leh in ay imaan karto goobta lagu tukanayo salaadda ciidda balse aanay salaaddda tukanaynin cibaadada xajka ee bulshadu gudanayso ayaa iyana lagu faral yeelay sida ragaba loogu faral yeelay, waxaa qofka dumara laga dhaafay inay gacmaha inta hore ee kafka loo yaqaan ee farahu ku yaallaan ay geliso waxa loo yaqaan qafaaska oo ay asturto xilliga xajka la gudanayo, haddaba intaas iyo in ka sii badan oo la xidhiidha arrimaha bulshada iyo siyaasadda ayuu islaamku u sharciyeeyay gabadha.
Waxa uu leeyahy Sheekh Khaalid Alcak kitaabkiisa la yidhaahdo Shakhsiyadda Gabadha muslinka ah.
“Qofka cilmi baadhaha ahi waxa uu aayaddan kariimka ah ka arki karaa sida loogu caddaalad sameeyay gabadha isla markaana loo tixgeliyay ka qeyb qaadashadeeda maaraynta hawlaha adduunyada, ee aqoon iyo maamulba”
Sheekhu isaga oo hadalkiisa sii wata waxa uu leeyahay waxaynu arkaynaa sida cad ee gabadha muslinka ahi uga qeyb qaadatay hawlaha ayaamihii Khulafa-raashidiinka, waxaanay ahaayeen hooyooyinka muslimiinta (Nebiga scw) wuxu yidhi Dumarku waxay ahayeen qaar ka muujiya odhaadooda siyaasadda ay ku dhaqmayaan Khulafadu, mawqifkay Caa’ishi ILLAAHAY ha ka raalli noqdee iska taagtay Cusmaan waa mid cad oo aan daah saarayn, waxaanad ka helaysaa kutubta taariikhda asaxaabtii.
Waxaan arkaynaa mawqifka ay Caai’shi ka qaadatay Cali iyada oo ay weheliyaan labadii asxaabi Subayr iyo Dalxa, halkaas oo ay dagaal iskaga hor yimaaddeen Cali iyo Mucaawiye.
Caa’ishi way diiday baycadii Cali lala galay iyo doorashadiisiiba tanina waa arrimaha siyaasadda Hawenka ee sida gaarka loga warramay.
Sheekh Alcak isaga oo sii wata hadalkiisa wuxu leeyahay waxaanu xuquuqda gabadhu siyaasadda ay u leedahay uga hadalnay si aan u caddayno xukunka xagga sharciga, hase ahaatee xilligan aan joogno iyo waaqacan aan ku noolahay gabadhu way ku dambaysaa xaalado dhawra sida tacliinta, caafimaadka, akhlaaqda, in la daweeyo xaaladahan ayaana muhiim ah waqtigan xaadirka ah.
Haddaba inkasta oo ay reer galbeedku la ilmaynayaan xuquuqda dumarka, haddana waxa iska cad in qudhoodu ilaa iyo hadda ka dab-baalan kari waayeen siday xuquuqdan ay sheegayaan u siin lahaayeen gabadhahoda, waxaana jirta in gabadhaha reer Galbeedku si dhamays-tiran oo la mid ah ta raga aanay ilaa hadda uga qeyb qaadan goobaha talada iyo siyaasadda.
Tusaale ahaan baarlamaanka Faransiiska dumarka ku jiraa kama badna 5%,baarlamaanka Maraykankana qudhiisana kama badna 15%, Dawladaha kale ee reer galbeedkuna waa sidaas si la mida.
Guud ahaan Islaamku gabadhaha meel wanaagsan ayuu dhigay, wuxuuna siiyay qaddarin, qiimayn, sharaf, tixgelin. Iyo ahmiyad gaara oo ay aqoontoda iyo caqligooda ku korin karaan ku so bandhigi karaan,
La soco qaybaha kale…..
Naciima Cabdi Galiixe
Kuliyada Barashada Siyaasada Iyo Xidhiidhka Caalamiga Ah Ee Jamacada New Generation University
Email: naciimagaliixe@gmail.com
ALLAA MAHAD LEH
