Muddo-dhaafka muddo-dhaafka: Diiwaan-gelinta cod-bixiyayaasha: Hadal-haynta Maalmahan: Tirsiga 19aad
“Maanta oy Gobaad,
Intay guri lahayd,
Sannad-guuradii,
Boqol gaw ah tahay,
Ninka Guud-haldhaa,
Gayaxeeda raba,
Galabtana mar kale,
In uu gaabsi iyo,
Gogol-dhaaf ku furo,
Go’ haddaan u riday,
Ma denbaan ka galay?”
Maansada Gar-naqsi, Gaarriye, 25/4/1983kii, Addis Ababa,
Qalinka: Boobe Yuusuf Ducaale, cankaabo@hotmail.com, www.dharaaro.com
10/8/2014ka, Hargeysa,
Qormada: 3aad
Waxa si wadajir loo go’aamiyay in Diiwaan-gelinta cod-bixiyayaasha loo adeegsado hannaanka ‘Bio-metric’ ee indhaha oo qaladka lagu geli karaa ku siman yahay 1 qalad milyankii qof sida waayo-aragnimada lagu hayo. Waxaynu ka wada dheregsan nahay in Diiwaan-gelintii hore ee aynu iskaga ciyaarnay lagu galay sawir iyo far.
Diiwaan-gelinta cod-bixiyayaashu waa hawl ku muuddaysan in ay idanka Ilaahay ku qabsoonto Sebtember ilaa Diisambar 2014ka, sida xeerku dhigayo oo ah in ay Diiwaan-gelintu qabsoonto lix bilood ka hor doorashada.
Diiwaan-gelinta cod-bixiyayaasha iyo Diiwaan-gelinta Muwaaddiniintu waa laba hawlood oo is-bar-bar socon karaya. Diiwaan-gelinta Muwaaddiniintu iyadu xilli doorasho kuma muddaysna, isla markaana kharashka ku baxayaa waa mid ay keli ku tahay xukuumadda Somaliland oo aan garab ka haysan Deeq-bixiyaasha geeddi-socodka dimuqraadiyadeed taageera. Waa culays kale oo ay isa saartay xukuumaddeenna ballan-badan. Iyada oo waxaas oo waddo ah dhagax-dhigtay, iyada oo waxaas oo dekedo ah dhagax-dhigtay ayay haddana ina leedahay Diiwaan-gelinta Muwaaddiniinta ayaanu qabanaynaa. Xukuumadda haynta sidaa u sii buuran kuma ogin, laga yaabee dhulkan danta guud ah ee ay la wareegayso ee Hargeysa oo keliya ku kooban in ay iibiso oo mashaariicdaa ku daboosho. Tu’, walba ka yaab ma maqli jirteen!
Sidaas ayay diyaar u tahay Diiwaan-gelinta cod-bixiyayaashu ee marna ha dhegaysanina dooraasho ayaa diiwaan-gelin la’aan loo qaban waayay. Haddii aad maqashaan waxa la soo horreysiinayaa Diiwaan-gelinta Muwaaddiniinta, wax kale looma jeedo oo aan ahayn in doorashadii dibudhiggeeda loo gogol-xaadho, taasina mid ina maraysa ma aha.
Bal hadda waxan sidaa u sii badnayn aan ka nidhaahno Diiwaan-gelinta Muwaaddiniinta oo ay Xukuumaddeenna is-mahadisay aad ugu riyooto si ay caqabad ugu noqoto Diiwaan-gelinta cod-bixiyayaasha. Mar mar ayay dadku ku dhego-barjoobaan oo kala garan waayaan labadan Diiwaan-gelinood ee baadi-soocda kala duwan leh.
Diiwaan-gelinta Muwaaddiniinta:
Waa Diiwaan-gelin kale oo qorshaysan. Waxay ku suntan tahay oo baadi-sooc u ah Diiwaan-gelinta Muwaaddiniinta (Civil Registration). Waa Diiwaan-gelin aad u murugsan oo aan fududayn. Waa Diiwaan-gelin feylal loogu samaynayo qoys kasta oo reer Somaliland ah oo lagu caddaynayo dhalashadiisa dhabta ah ee Somalilandnimo. Waxay u baahan tahay daraasad qoto dheer iyo ka-baaraan-deg hufan oo lagu hubinayo dadka.
Dhalashadu ama muwaaddinnimadu waa dhaabadihii ugu mudnaa ee halgankii hubeysnaa ee dibuxoreynta qaran ee SNM horseedka ka ahayd. Sida ka muuqatao ololaha loogu jiro hirgelintiisa ama amba-qaadkiisaba, waxa laga dhigay wixiiba qandaraas yar oo ay soo qaadatay Wasaaradda Arrimaha Guduhu.
Waa la wada ogaa wixii inaga soo gaadhay diiwaan-gelintii cod-bixiyayaasha ee hore iyo sidii ay ku dhammaatay, markii la go’aamiyay in la tir-tiro.
Diiwaan-gelinta Muwaaddiniinta kharashka oo dhan xukuumadda ayaa qabta oo deeq-bixiyayaashu waa ay diideen, sida ay kharashka intaa le’eg ku helaysaana waa wax adag weliba marka la bar-bar dhigo dhagax-dhiggaan miidaamaha ah ee aan loo meel-deyayn. Xukuumaddeenna faan-badan xiisaheedu badanaa miyay boqol u qaybsami. Waxan oo lacag ah xaggee ayay ku haysaa?
Weli xeerkii diyaar ma aha. Maalmo aan sidaa u sii fogayn waxa warbaahinta soo galay wax yar oo ilaa lix qodob ah oo lagu sheegayo Xeer uu Madaxweynuhu soo saaray. Taasina waxay si cad oo aan mugdi ku jirin kuugu muujinaysaa aragtida gaaban ee xukuumaddeenna kursi-jecel ay ka leedahay Diiwaan-gelintan ay iyadu calmatay.
Xeerkan Diiwaan-gelinta Muddadiniinta waa mid ka murugsan kan kale oo qoto iyo saamaynba dheer. Ma aha wax si fudud loogu deg-degi karayo ama sahlanba.
Waa hawl aan hore loo qaban oo ugub ah oo aynaan hore u soo qaban. Waa hawl ahmiyaddeeda qarameed leh oo aan u baahnayn ama mudnaynba in lagu degdego iyo in wax laga dayaba sida ay caadaysteen dadkan xilalka inoo hayaa.
Xukuumad yahay gooji ama ha goojin, dhagax dhig ama dhul iibso, deked dhis ama daw bannee, daaro iibso ama dollar ururso, geela gu’ga dhalaya ayaa lagugu tirinayaaye, haddii aad karti iyo fir-fircooni sheeganayso bal doorashadaa ka soo bax adiga oo aan sidii tii Deegaanka dhiig ku daadin.
Xukuumaddeenna faan-jecel, faanka haddaad jeceshahay halkan ayuu faanku ku jiraaye fadallada yaan durdurada lagaa badin.
Dhammaad
