Ibraahim Jaamac Maxamad oo loo yaqaan (Garabyare) waxa uu ku dhashay tuulada Boon ee galbeed kaga toosan magaalada Boorama sannadkii 1918kii. Aabihii Jaamac Garabyare oo uu naanaysta ka dhaxlay, wuxuu ahaa farsamayaqaan dhaartay oo laga yaqaan meelo ka baxsan deegaankii uu ku noolaa. Jaamac Garabyare wuxuu samayn jiray qolxaddada, warmaha iyo qalab kale oo badan. Jaamac Muuse Miicaad oo abwaan reer Jabuuti ah ayaa yidhi, 1948kii anigoo dhalliyaro ah ayaan ka tuntay qolxad aad iyo aad u qurux badan oon berigaa ku xarragoon jiray,waxa kale oo uu Jaamac Muuse sheegay in meelo fog looga iman jiray si looga tunto qalabkaa farshannimadu ka muuqatay ee uu farsamayn jiray Jaamac Garabyare. Isagoo tilmaamaya muuqaalkii Jaamac Garabyare waxa uu yidhi, nin gaaban buu ahaa, midabkiisu uu madoobaa, wuu sar yaraa oo timo madaw oo jilicsan buu lahaa. Intaa waxa uu raaciyey inankiisan Ibraahim Garabyare oo jooga umbuu ahaa.
Haddaba Ibraahim Garabyare waxaan odhan karraa tilmaamihii aabbihii oo dhan buu dhaxlay. Intaa waxa uu ku darsaday isagoo ahaa qof qalbi furan oo bashaash ah oo fahmad badan oo maskax furan. Noloshii uu soo maray oo dhan dhib iyo dheefba waxay ugu qornayd maskaxdii uu Ilaahay ku mannaystay. Qof buu ahaa aan ku bakhaylin aqoontii, taariikhdii iyo waaya-aragnimadii uu ka soo helay cimri dhererkii uu Ilaahay ugu deeqay, gaar ahaan dhinacyada fanka iyo suugaanta Soomaaliyeed. Wuxuu ahaa ruux ay maskaxdiisa ku duugnaayeen qayb weyn oo ka mid ah taariikhdii fanka Soomaalida. Ibraahim waa mid ka mid ah labadii nin ee bilaabay fanka gaar ahaan heesaha casriga ah sannadkii 1943kii. Isagoo aad u da’yar buu Jabuuti u soo wareegey. Kuraynimadiisiiba barbaar shaqaysta oo iskoris ah buu ahaa. Dhawr iyo toban jir isagoo ah ayuu meherad taaloogle amma ra’iisle ah oo timaha lagu jaro ka furtay suuqa weyn ee ku yaal xaafadda koowaad (quartier1). Waa halkii ay isku barteen Cilmi Boodhari iyo Garabyare.
Mar lagu waraystay Garabyare baraamij fanka ka hadla oo magaciisa la yidhaa (Hobal iyo habeenkii)sannadkii 2002dii kana baxa raadiyooga iyo Telefiishanka Jabuuti(R.T.D.) waxa uu yidhi, Cilmi Boodhari intii aanu Berbera u wareegin, halkan Jabuuti oo xaafadda koowaad ah ayuu meel furunka (roodhiga) lagu dubo ka shaqayn jiray1935kii. Ra’iislahayga ayuu iman jiray oon timaha ugu gaagaabin jiray. 1937kii ayuu xanuunsaday oo uu Jabuuti ka dhoofay isagoo u sii jeeda Hargeysa iyo Hawd oo ay qaraabadiisu degganaayeen. Wax yar dabadeed markuu caafimaadayna magaalada Berbera furunle ku yaal buu u shaqa tegey maadaama ay xilligaa Hargeysi aanay lahayn meelo roodhida lagu dubo. Ibraahim Garabyare waraysi kale oo uu siiyey TV. Jabuuti waxa uu sheegay in uu fanka ka bilaabay Jabuuti 1900 iyo afartameeyadii wax yar ka hor milaygii Karmiicigii. Heeskii u horreeyey waxaan ka qaaday buu yidhi Daar el-Akhbaar (1) oo ku taal fagaaraha suuqa weyn ee Maxamuud Xarbi (Ex pl. Rambau). Mar la weydiiyey heesta uu markaa ku qaaday midhaheedii waxa uu yidhi,waan xasuusanayaa oo waxa ka mid ahaa.
Caanihii aan kuu shubay,
Cayniyow
Caadhadii an kuu qabay,
Cayniyow
Casarkiiba waa qubay
Cayniyow
Miyi baan ka soo galay,
Maanacaw
Waan maraamayoobacay,
Martinnimo wax ii sii,
Maanacaw
Nasiibdarro heeskaasi halkaa muu dhaafin oo hanaqaad muu noqon. Garabyare isagoo sii wada taariikhda fanka iyo heesaha Soomaaligu sidii ay ku bilaabmeen waxa uu yidhi, 1943kii xilligii karmiicigii (2) ayaan Jabuuti ka tagnay oo aan Saylac u wareegnay. Waxa halkaa shaqo dirawalnimo ka helay Cabdi Sinimoo oo aan saaxiibbo ahayn. Dabadeed Cabdi oo gaadhi ka soo kaxeeyey magaalada Boorama ayaa dhexda ku banjaray, si uu Saylac u soo gaadhana waxay ku qaadatay 40 maalmood. Cabdi Sinimoo isagoo daallan ayuu Saylac soo galay, gaadhigii waxa uu hor dhigay maqaamka Sheekh Ibraahim Saylici. Wax lacag ah laba rubboob buu haystaa, mijin jaad ah iyo sigaar Abu Maqas la odhan jiray buu siistay. Cabdi waxa uu u qayilaad tegey aqal ay lahayd habar badeecadda cabta. Aqalkaa gabadh uu Cabdi jeclaa oo Indha Cad la odhan jiray oo habartu eddo u tahay baa joogi jirtay. Islaantu Cabdi bay ka odhan jirtay gabadhaa baan kuu dhisi. Markuu aqalkii soo galay ayey habartii tidhi, maanta teneggii [1] baa ii yimi. Cabdiyow badeecaddii way buuri la’dahay ee maanta ii dir waxaan ku cammiro bay tidhi habartii.
Cabdi oo jeebkiisu madhan yahay ayaa haye intuu yidhi dibadda u soo baxay isagoo wax uu yeelo garan la’. Wiil kaari ahaa oo laba rubbood haystay oo laba kale raadinaya si uu laba mijood u siisto ayuu ka boobay labadii rubbood oo uu la baxsaday. Dabadeed buurigii buu habartii u geeyey. Goor fiid ah isagoo soo mirqaamay buu suuqii yimid. Ninkii uu lacagta ka boobay oo budh sitaa soo doontay. Dagaal baa foodda la isdaray, ninkii soo dagaal tegey ayuu Cabdi gacan ka jabayey dakharna gaadhsiiey, dabadeed Cabdi waa la xidhay. Si loo soo daayo ninkii uu dhaawacay baa iska daweeya la yidhi. Intoon lacag soo ururinnay baan badhi gooyo iyo buullo bixinnay. Markaas baa damiin lagu soo daayey Cabdi Sinimo. Intaas oo dhan waxa kaga darnaa. Laba nin oo gabadhii Indhacad ay ilma adeer ahaayeen oo ugu goodiyey hadduu aqalkaa gabadhu joogto soo agmaro in aanay gacmaha ka laaban doonin. Habeennimadii buu gaadhigii oo caddilan isgarab taagey. Markaasuu calaacalay oo uu yidhi, balaayadan I haysataa waa maxay. Haddii ay balwadaydu ii geyn waxaas oo dhib ahi ima soo gaadheen buu ku calaacalay. Waa markaa marka uu bilaabay heesta balwada isagoo baangaddii gaadhiga durbaan ka dhiganaya. Wuxuu ku heesay.
Iyadoo uurka hooyadeed ku jirtaa
Indhacad ku ayaanso lay yidhiye
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Waxaa I baleeyey mooyaane
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Waxaa I baleeyey mooyaane
Haddana iyadoo adeegeysaa
Indhacad arki maysid la yidhiye
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Waxaa I baleeyey mooyaane
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Waxaa I baleeyey mooyaane
Anigoo dhar cad soo ma dhuuman karee
Dhurwaayo ma soo hagoogtaayeey
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Waxaa I baleeyey mooyaane
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Balwoy,balwooy hoy balwooy
Waxaa I baleeyey mooyaane
Heestaa balwo markii uu Cabdi ku heesay ayaan aniguna ku heesay hees la yidhaa Hillaac. sidaa baan mar u wada bilawnay fanka cusub ee Soomaaliga. Dabadeed aniga iyo saaxiibkay Cabdi waxaan u boqoollay halkaa iyo Boorama oo aan ka sii wadnay heesihii Balwada. Dhallinyaro badan ayaa nagu soo biirtay. Dhallinyaradaa gabadh baa ku jirtay magaceeda la odhan jiray Khadiija Ciye oo berigii dambe loogu magacdaray (Khadiija-Balwo). Heesaha Balwada markaan ku luuqayn jirray amma ku heesaynay maannu haysan qalabka wax lagu tumo ee ay ka mid yihiin kamanka, dafka, durbaan iyo wixii la mid ah ee laga dhawaajiyo oo dhan.Tanag baan kurka ka goyn jirray, markaasaan cimaamad rishwaan ah ku xidhaynay oon ka dhawaajin jirray. Aroosyada iyo gaafafkaa nalaga marti qaadayey si aan dadka u maaweelinno.
Wadaaddadii Booramaa nagu kacay ilaa markii dambe ay nagu dul Eedaameen.Waxaan u sii gudubnay magaalada Hargeysa oon gaadhsiinnay heesihii Balwada. Halkaana wadaaddadii baa nagu kacay oo iyaguna nagu dul eedaamay.Dabadeed anigu Jabuuti baan ku soo laabtay.Sannado aan sidaa u sii badnayn ka dib heesihii qaraamigaa bilaabmay.
Mar waxa laga weydiiyey heesihii qaraamiga tiradoodii iyo magacyadoodii wixii uu ka xasuusto,waxa uu yidhi, inta aan xasuusto waa saddex iyo lixdan magacyadoodu waxa ka mid ah. Aroor, Beer dillaacshe, La yaab, Higsad, Nugul, Damaq, Xaafuun, Isku shuban, Madiix, Raaxeeye, Rafaad, Horseed, Hayaan iyo qaar kale oo badan. Garabyare waxa uu intaa ku daray,heesta qaraamiga ah ee loo yaqaan (Lay-lay) anigaa leh oo markii u horreysay ku heesay. Garabyare isagoo sii iftiiminaya arrintaa waxa uu yidhi, heesta Lay-lay markeedii hore af-Sawaaxili bay ahayd, anigaa soo dheegtay oo midho af Soomaali ah u sameeyey oo ku heesay buu yidhi Ibraahim Garabyare.
Laylay, laylaay laa’ilaa’I, lala………
Laymuuney caawa,Laygu dheer yahaye
Cadceed soo baxdiyo,cillaan u ekey
Nimaad caana siisay, ciil beelye
Laymuuney caawa, laygu dheer yahaye
Laylay, laylaay laa’ilaa’I, lala……..
Laymuuney caawa, laygu dheer yahaye
Nin daar ku jira, daruur ma’arkee
Illayn xalay roobki, baa da’ayey
Laylay, laylaay laa’ilaa’I lala…….
Laymuunay caawa,laygu dheer yahaye
Waxaanad qabi jirin haddii,uu ku qabsado
Illayn waad u qaadan,weydaayey
Laylay, laylaay laa’ilaa’I lala……
Laymuuney caawa laygu, dheer yahayey
Anigoo qurba jira, Qadiija Marwoy
Ayaa qosolkaagu,ii baxaye
Laylay, laylaay, laa’I laa’ilala…..
Laymuunay caawa laygu, dheer yahaye
Ibraahim Garabyare waxa uu guursaday (2) laba dumara oo kala ah Nuuriya Xaashi Mire oo u dhashay saddex wiil oo kala ah Axmad, Mahdi iyo Ridwaan iyo laba hablood oo kala ah Faadumo iyo Xayaad. Haweenayda labaad waa Ruqiya. Waxay u dhashay (1) wiil magaciisa la yidhaa Ramadaan. Carruurtiisa iyo intay sii dhaleen marka lagu daro waa laba iyo afartan qof.
Dagaalkii labaad ee dunida dabadeed ayuu Jabuuti ku soo noqday. Waa kolkaa marka uu fanka xoog u sii dhex galay. 1955kii markii u horreysay ee xadhigga laga jaray raadiyo Jabuuti. Garabyare waxa uu ka mid noqday fannaaniintii ugu horreysay ee codadkooda macaan laga dhageysto Raadiyooga markaa curdinka ahaa. Ibraahim Garabyare wuxuu ahaa fannaan buuxa isla markaana buuxiya oo kaalmo badan oo fanku leeyahay ka soo dhalaala. Heesihii uu ku luuqayn jiray oo dhan midhahooda iyo laxinkoodaba isagaa lahaa ,riwaayado badanna jiliddooda ayuu ka qayb qaatay waayadii uu dhallinyaraa. Heesihii uu qaaday sannadihii kontannadii iyo lixdannadii ee caanka ahaa ee ku soo biiray kaydka raadiyo Jabuuti waxaa ka mid ahaa.
Inna keen, inna keen Aaminaay
Malyuunay,
Warisay walaal,
Ii dhiib Allahayow,
Hayaay Hibooy hayaay iyo qaar kale oo badan
Ibraahim Jaamac Garabyare codkiisu waxa uu ahaa mid Ilaahay ku mannaystay oo qof kasta oo maqla soo jiita. Qasaa’id Nabi ammaan ah iyo heeso waddaniya oo badanna wuu lahaa. Intaa waxa u dheeraa isaga oo xafidsanaa gabayo iyo sheekooyin murti badan leh. Garabyare barnaamij uu fankiisa kaga hadlay oo TV.ga Jabuuti laga sii daayey sannadkii 2002dii ayuu ku caddeeyey anuu ka fadhiisanayo fanka ka dib markuu ku soo jiray muddo 58 sannadood ah. Taariikh-nololeedkiisa iyo fankiisuna sidaa aan soo aragnay bay iskugu marnaayeen oo aan la kala saari Karin, maadaama uu noloshiisa intii badnayd uu ku soo jiray fanka Soomaaliyeed.
HEESIHII IYO JACAYLKII GARABYARE
Ibraahim Garabyare wuxuu suugaantiiisa kaga hadlay dhawr weji oo ka mid ah illimmada ay maansadu ka aroorto. Kuwaas oo kala ah jacaylka, waddaninnimada, diinta iyo waayaha dunida. Qaybta hore waxaan ku soo qaddimaynaa kuwii jacaylka ee uu tiriyey amma uu ku heesay waayadii uu dhallinyaraa. Garabyare heestii u horreysay ee maskaxdiisa ka soo maaxata waxay ahayd heesta uu u bixiyey Hillaac. Heestani waa heestii labaad ee lagu bilaabo fanka Soomaaliyeed ee casriga ah. Sidaan xagga hore ku soo aragnay ee uu Garabyare noo sheegay waa xilligii uu socod baradka ahaa baan odhan karraa. Heesta hillaac waxa midhaheeda ka mid ah.
Hillaacaa bad weyn
Ka bilig yidhiyow
Xaggee bay Basriya
Wa joogtahaayey
…..
HEES: AGTAYDA KAALAY
Heestan uu fannaanku u bixiyey (Agtayda kaalay) ee jacaylka ah waxa uu u tiriyey gabadh uu jelaaday.Isagoo ka hadlaya heestanna waxa uu yidhi, qofka fannaanka ahi markuu gabadh jeclaado hees amma gabay buu tiriyaa uu ku beer laxawsanayo gabadha uu jeclaaday. Aniguna heeskan baan gabadhii u tiriyey.
Waan ooyayaaye
Adiguna ilmeeyoo
An is aammusiinnee
Agtayda kaalay
Labadii ayaanlii
Iyagoo aroosey
Ay aqal galaane
Agtayda kaalay
Iyagoon abaarsan
Oon oomaneyn bay
Ubad kala helaane
Agtayda kaalay
Adi aawadaa baan
Anficii u daayoo
Aadmigii ila yaabye
Agtayda kaalay
Inan aan ammaanoo
Adi kaa wanaagsan
Adduunyada ma joogtee
Agtayda kaalay
Axdigaan lahayn baad
Adu oofin weydee
Anna igu adkaaye
Agtayda kaalay
HEES: ARKI WEYDAY INAN YAHAY
Heestan la yidhaa (Arkiweyday inan yahay) waxay isku xilli yihiin heesta hore
Ilamaa ayaantaan
Eersaday ishaydee
Iftiinkaagu ii baxay
Waan ooyayaayoo
Alla bariga mooyee
Naftu aamus diiddee
Anna urugadaan qabo
Maba ogid Ilwaadey
Inaan kuu ilmeeyee
Arki weyday hooy hooy
Arki weyday hooy hooy
Arki weyday inan yahay
Ula jeeddadaydee
Aramida jacaylkiyo
Ibtilada I haysaa
La adkaysan waayee
Odaxdiyo simbiidhadu
Waa aabuq horreeyoo
Igu soo ilkaystee
Anna waxaan u oon baxay
Axdi aan adkayniyo
Erey laysku aaminee
Arki weyday hooy hooy
Arki weyday hooy hooy
Arki weyday inan yahay
Ula jeeddadeydee
Murugadiyo caashaqa
Afrikaba dhammaanteed
Addinkeyga mariyoo
Gabadh aynigaagoo
Cidi ku agdhigeysaa
Ifka kuma abuurree
Nin la soo awaal kacay
Aqal inaan wadaagnoo
Ooridayda noqotee
Arki weyday hooy hooy
Arki weyday hooy hooy
Arki weyday inan yahay
Ula jeeddadaydee
HEES: ADIGUNA MALYUUNEY
Heestan la yidhaa adiguna Malyuuney sababtii ay ku dhalatay, isagoo Garabyare qeexaya waxa uu yidhi.Gabadhii aan jeclaaday waan ku guulaystay oo waan guursaday. Muddo dabadeed ayaa dhaqaala xumo ila soo deristay, markaasay gabadhii buuq iyo qaylo joogta ah I gelisay. Markaas baan heeskan ugu heesay xaaskaygii.
Waxaan maal lahaan jiray
Iyo muruqyadaydii
Midigtaada geliyoo
Iima mahadnaqayside
Ma oggoli Malyuuney
Muramaha dhexdeenne
Ma wanaagsanoo
Meel laguma goodhoo
Maskax daalis weeyoo
Ma oggoli malyuunay
Muramaha dhexdeenne
Waa malag jacaylkuye
Muxibbada I haysaa
Maankaygi qaaddoo
Kaa maarmi waayee
Ma oggoli malyuunay
Muramaha dhaxdeennee
Ma wanaagsanoo
Meel laguma gaadhoo
Maskax daalis weeye
Waxaan maamulaayey
In laguu mashxaradoo
Mudanay caruusiyo
Meel sare ku geeyee
Ma oggoli Malyuunay
Muramaha dhexdeenno
Ma wanaagsanoo
Meel laguma gaadhoo
Maskax daalis weeyee
HEES: WARISAY WALAAL
Gabadhaydii markaan u taag waayey buuqeedii ayaan kala tagnay. Markaa ka dib baan heestan Warisay walaal aan tiriyey.
Warisey walaal
Warisey walaal
Markii aan ku waanshay
Waadigii is wiiqee
Waydaartay taladee
Hadday kula wareegtay
Wadhi baa ku raacdee
Weydii naftaada
Wadhi baa ku raacdee
Weydii naftaada
Warisey walaal
Warisey walaal
Wacadkii innoo yiil
Waadigii wareershee
Wahabkaa ku fuushan
Weydii naftaada
…..
HEES: INNA KEEN AAMINAY
Gabadhii buuqii iyo hadalkii bay iga dayn weyday oo weliba ay sii kordhisay, markaasaan siidaayey oon kala tagnay. Illayn carruur baa meesha jirtee dib baa naloo dhexdhexaadiyey oo waan soo ceshaday. Markaasaan heeskan la yidhaa Aaminaay aan ku heesay.
Inna keen, inna keen, Aaminay
Inna keen,inna keen, Aaminay
Ina abtaynu nahee, Aaminay
Iga daa xasadkoo, Aaminay
Ifka waan ka tagoo, Aaminay
Aakhiraan u dhawee,Aaminay
Waad ogsoon tahayo,Aaminay
Aawadaa u dhintoo,Aaminay
Inna keen, inna keen, Aaminay
Inna keen, inna keen, Aaminay
Ina abtaynu nahee, Aaminay
Iga daa xasadkoo, Aaminaay
Adduunkoo idil baan, Aaminay
Adi kaa arkayaa, Aaminay
Ina abtaynu nahee, Aaminay
Adigaan aawadaa, Aaminay
Anfacii uga go’e, Aaminay
Ina abtaynu nahee, Aaminay
Iga daa xasadkoo, Aaminay
Axdigaynu lahayn, Aaminay
Ma illaawi karee, Aaminay
Ina abtaynu nahee, Aaminay
Iga daa xasadkoo, Aaminay
Inna keen,inna keen, Aaminaay
HEES: HAYAAY HIBOY HAYAAY
Heestan Hiboy waxay ka mid ahayd heesihii uu u tiriyey xaaskiisii uu jelaa.
Hayaay Hibooy hayaay
Aan horow marree Hiboy
Waan ku haybsadoo Hiboy
Waad hagaagsantee Hiboy
Hayaay Hiboy hayaay
An horowmarree Hiboy
Waa habeen dame Hiboy
Ha I habsaamine Hiboy
Hayaay Hibow hayaay
An horowmarree Hiboy
Hir baan kaa arkoo Hiboy
Ishqi bay haye Hiboy
Hayaay Hiboy hayaay
An horow marree Hiboy
HEES: II DHIIB ALLAHAYOW
Sababtii ay heestani ku soo baxday isagoo tilmaamaya Garabyare waxa uu yidhi, goor kasta khilaafka na dhex mara aniyo xaaskayga waxa uu ku salaysnaa hanti yarida i haysatay.Markaasaan Ilaahay baryey oo aan idhi.
Waa dhaygag iyo yaab
Markaan dhawray dunidee
Inkastood I dhalisood
Dhudhun iyo laxaad iyo
Ii dhammaysay dhaayaha
Waxa aan dhaliishaday
Dhaqaalaha naftaydee
Maruun aan dhex joogsado
Dhalanteed adduunkee
Maxaan meel dhigtaa
Amma guri dhisaa
Iimaba dhashee
Intaan taydu dhammaan
Lay dhex geynin xabaasha
Ii dhiib Allahayow
Adi kuguma dheeree
Waxaad dherersataaba
Dhakhso uma yimaaddee
Dhankastaba u rooroo
Dhuuni dhaafi weydee
Maruun aan dhex joogsado
Dalanteed adduunkee
Ii dhiib Allahayow
Adi kuguma dheeree
Maxaan guri dhisaa
Amma meel dhigtaa
Iimaba dhashee
Intaan taydu dhammaan
Lay dhex geynin xabaasha
Ii dhiib Allahayow
Adi kuguma dheeree
Ma dhex galo dadweynaa
Dhinac socodka mooyee
Dharaartiyo habeenkii
Dhibba kama baxaayee
Maruun aan dhex joogsado
Dhalanteed adduunkee
Maxaan guri dhisaa
Amma meel wax dhigtaa
Iimaba dhashee
Ii dhiib Allahayow
Adi kuguma dheeree
Intaan taydu dhammaan
Lay dhex geynin xabaasha
Maruun aan dhex joogsado
Dhalanteed adduukee
MAANSADII WADDANIGA AHAYD EE GARABYARE
Bishii Aout 1966kii waxa Jabuuti booqasho ku yimid madaxweynihii Faransiiska Digool. Dadweynihii reer Jabuuti ee gobonnimo doonka ahaa ayaa bannaan baxyo waawey kala hor yimid, iyagoo dalbanaya gobonnimo buuxda. Faransiisku waxa uu isku dayey inuu xoog ku damiyo bannaanbaxyadii lagu diiddanaa heeryada gumaysiga, hasayeeshee way u suuroobi wayday waxaana lagu dirqiyey inuu yidhaa afti baan qabanayaa bidha Maars 19keeda 1967kii. Ka dib maalintaa markay dadweynihii cod buuxa ku dhiibteen, haa gobonnimo ayuu Faransiisku war baahintiisii ka baahiyey war sheegaya inay dadweynuhu doorteen inay gacanta Faransiiska ku sii jiraan. Shacabkii oo gadoodsan ayaa aroortiiba waddoonyika u soo dareeray iyagoo ku dhawaaqaya gobannimo.
Gumaysigu maalintaa jawaabtii uu bixiyey waxa ay noqotay dil, xadhig iyo masaafuris. Ibraahim Garabyare ayaa ka mid ahaa dadkii maalintaa la xidhay.Iisagoo arrintaa ka warramaya waxa uu yidhi: maalintaa waxa la igu daray dadkii lagu xabbisay xeradii Buduriyeelka [2] la odhan jiray oo la iskugu geeyey 45,000 qof. Dhawr maalmood ayaan halkaa ku rafaadsanayn. Garabyare waxa uu intaa ku daray, aniga iyo kumannaan kale ayaa maxkamad nala saaray oo xadhig nalagu xukumay. Dabadeed xabsigii weynaa baa la I geeyey. Xabsigaa dad badan baa ku sii xidhnaa, oo ay ka mid ahaayeen Idiris Cumar Geelle [3] iyo Sheekh Cabdillaahi Boode [4] iyo rag kale. Markaasaa la igu yidhi Garabyarow adaa u dambeeyaye bal magaaladii ka warran? Xaal side buu ahaa? Markaasaan geeraarkan ugu warramay, waxaan idhi:
Ayaantii axaddii
Isniintiin ka dambaysay
Arrinkaannu sugaynee
Ishtihaadka u yeellay
Isagoon xaqa eegin
Aayar buu iska qaatay
Amakaag iyo yaabiyo
Irkig baannu ka qaadnoo
Intaan ifka joogo
Ma illobi karaayee
Iga daa iga daa
Adeerow iga daa
Adu maanad ogeyne
Arrinkaa iga daa
Ooryihii aan lahayniyo
Ubadkii yaryaraa
Odayaashi gaboobay
Uubuhuu u qodaayey
Amankaag iyo yaabiyo
Irkig baannu ka qaadnoo
Intaan ifka joogo
Ma illobi karaayee
Iga daa iga daa
Adu maanad ogeyne
Arrinkaa iga daa
Arligii aan lahaayee
Eebbahay igu uumee
Adhaxdayda ahaa
Ubadkii Faransiiske
Abbeeleega ahaa
Inigoon waxba geysan
Aayar uun I uleeyey
Amankaag iyo yaabiyo
Irkig baannu ka qaadnoo
Intaan ifka joogo
Ma illaawi karaayee
Iga daa iga daa
Adu maanad ogeyne
Adeerow iga daa
Arrinkaa iga daa
Eedaankii subixii
Intaan waagu iftiimin
Annagoon war u hayn
Ayun buu na afduubay
Afdheeruu nagu qaadoo
Ardaa weynuu samaystay
Ayun buu nagu ooday
Amarkaag iyo yaabiyo
Irkig baannu ka qaadnoo
Intaan ifka joogo
Ma illaawi karaayee
Iga daa iga daa
Adu maanad ogeyne
Adeerow iga daa
Arrikaa iga daa
GUULEED WUXUU YIDHI
Maansadan wuxuu Garabyare curiyey sannadku markuu ahaa 1975kii. Waa markii halgankii gobannimada loogu jiray uu meeshii ugu saraysay marayey ee la kala miirmayey.
Goor iyo ayaan buu
Guuleed ordaayoo
Gasiinkuu cunaayiyo
Hurdadii ka go’ayoo
Gellin dhexe habeen buu
Gobannimada awgeed
U guclaynayaayoo
Isagoon gabbanin buu
Golihiyo gumaysiga
Goolkii ka dhaliyoo
Guusheennii gaadhoo
Giddigeen dadweynow
Garaad xumo ma fiicnee
Waa inaan gargaarraa
Aan garab istaagnaa
Waa gaardigeennee
Gacan weyn an siinnaa
Dixda Gacan-macaanee
Geeleennu daaqiyo
Gubankaasi muuqdiyo
Geed-garasle ood garan
Rasadaasi Geesdiir
Geyigoo gumaysigu
Boqol sano gumeeyaa
Guuleed ka saaruu
Gobannimadii dhaliyee
Giddigeen dadweynow
Waa gaardigeennee
Gacan weyn an siinnaa
Guuleed wuxuu yidhi
Amma ay gartuba tahay
Good iyo abeesaa
Gurigeenna joogee
Nacab igu gaboobaa
Inna gaabinaayee
Runtaa laga garaabaa
Guntadoo ka soo kaca
Geyigaynu leenahay
La gumaysan maayee
Giddigeen dadweynow
Garaad xumo ma fiicnee
Waa inaan gargaarraa
Aan garab is taagnaa
Waa gaardigeennee
Gacan weyn an siinnaa
MUUQ-DHEERE II SAAR
Heestan magaceeda muuq dheer la yidhaa waxay soo baxday habeenkii 27Juun 1977kii ee calanka Jamhuuriyadda Jabuuti la saaray. Wuxuu yidhi Garabyare.
Muddo dheer masiibiyo
Miidhiyo maqaar-saar
Mugdigii I soo maray
Maantaan muquunshoo
Murugadii ka maydhoon
Madaxay bannaan yahay
Mahdigaan ku aarsaday
Midabkiisa maankiyo
Dhaayuhu ha mahadshaane
Dhiig miirte siiboo
Muuq dheere ii saar
Mawlay na siiyoo
Kama taagna muramee
Mahdigeennii weeyee
Dhiig miirte siiboo
Muuq dheere ii saar
Murtadkii na miidhee
Maroorsaday mulkigayga
Miiniyo rasaas iyo
Muruq baan ku tiri magac
Meeshuu lahaa mari
Maqaadiirta tidhi maya
Inay maalin iman
Mawjadoo laxaad loo
Mintidoo ka maagin
Mijaxaabin doonaan
Ma filayn munaafaqu
Milgo gobannimaa mudan
Ku macaashnay maamuus
Mahdigaan ku aarsaday
Midabkiisa maankiyo
Dhaayuhu ha mahadshaane
Dhiig miirte siiboo
Muuq dheere ii saar
Mugdigii muddada dheer
Na maroojinaayee
Macaluusha nagu dilay
Miinadiyo rasaastiyo
Wixii Maaris igu dhacay
Caawaba ka maydhee
Midabkiisa maankiyo
Dhaayuhu ha mahadshaane
Dhiig miirte siiboo
Muuq dheere ii saar
Haddaynaan mid qudha noqon
Amma aan mataanaha
Muruqooda laga didin
Cadaw igama maarmeen
Gobannimo macaaniyo
Mahad kuma caweeyeen
Midabkiisa maankiyo
Dhaayuu ha mahadshaane
Dhiig miirte siibo
Muuq dheere ii saar
Mililaha gumaysiga
Calankaaga mooyee
Dawo kale ma maydheen
Waa mici abeesoo
Maallay madaw oo
Kugu soo mirkacayee
Midabkiisa maankiyo
Dhaayuu ha mahadshaane
Dhiig miirte siiboo
Muuq dheere ii saar
Wuxuu maagganaa iyo
Maayood sideedii
Mari weynay meesheedii
Waa laga malaystoo
Miyir iyo hubsiimaan
Maamuus ku gaadhnay
Midabkiisa maankiyo
Dhaayuu ha mahadshaane
Dhiig miirte siiboo
Muuq dheere ii saar.
DUSHA KEENNA U SAAR
Maansadan magaceeda la yidhaa Dusha keenna u saar waxa uu Garabyare tiriyey isla habeenkii gobannimada uu qaatay dalkan Jamhuuriyadda Jabuuti. Abwaanku waxa uu maansadan ku tilmaamayaa inuu gumaysigu yahay mid aan la aamini karin. Sidaa daraddeed waxa uu leeyahay ha laga digtoonaado heshiisyada lala galayo. Wuxuu yidhi:
Ha iiga guuro duleedka
Dulna yuu iga ilaalin
Anu diiday gumaysi
Inaan daawo la yeesho
Dareen bayga gaadhoo
Dib u aamini mayo
Ee deeqda Eebbe I siiyey
Dawadii dhulka weeyee
Bal aan daawado caawee
Calankiisa u duuboo
Dusha keenna u saar
Dood kaletana waa
Dabagaalle abeeso
Inuu duur la xuluusho
Dareen buu ka qabaayoo
Dib u aammiini maayo
Anna diiday gumaysi
Inaan daawo la yeesho
Dareen bayga gaadhoo
Dib u aammini mayo
Ee deeqda Eebbe I siiyey
Dawadii dalka weeyoo
Bal aan daawado caawee
Calankiisa u duuboo
Dusha keenna u saar
Waxba yuu I dalaynin
Darajooyin I siinin
Dayaxaasi I saarin
Anu diiday gumaysi
Inaan daawo la yeesho
Dareen bayga gaadhoo
Dib u aammini mayo
Ee deeqda Eebbe I siiyey
Dawadii dalka weeyoo
Bal aan daawado caawee
Calankiisa u duuboo
Dusha keenna u saar
Waxba yuu hubka duula
Dabaabaad wax duqeeya
Naba siiniin diyaarad
Anu diiday gumaysi
Inaan daawo la yeesho
Dareen bayga gaadhoo
Dib u aamini maayo
Ee deeqda Eebbe I siiyey
Dawadii dalka weeyoo
Bal aan daawado caawee
Calankiisa u duuboo
Dusha keenna u saar
Ha ii diidin dantayda
Adna taadani doori
Waa waxan ka didaayee
Ayaanan isdurraansan
Anu diiday gumaysi
Inaan daawo la yeesho
Dareen bayga gaadhoo
Dib u aamini maayo
Ee deeqda Eebbe I siiyey
Dawadii dalka weeyoo
Bal aan daawado caawee
Calankiisa u duuboo
Dusha keenna u saar
Diihaalkiinnu dhawaa
Ma durbaa la illoobay
Dawladdaa isticmaarku
Hadday Diin garanayso
Dadkii Maaris ay qaadday
Xaggee buu ku dambeeyey
Anu diiday gumaysi
Inaan daawo la yeesho
Dareen bayga gaadhoo
Dib u aammini maayo
Ee deeqda Eebbe I siiyey
Daawadii dalka weeyoo
Bal aan daawado caawee
Calankiisa u duuboo
Dusha keenna u saar
GAAJADU HA GUURTEE
Heestan waxay soo baxday wax yar ka dib markii ay Jabuuti qaadatay gobannimada. Garabyare waxa uu dadweynaha u tilmaamayaa in gaajada lagaga baxo oo keliya marka dhulkaaga muruqa loo huro ee midho lagala soo baxo. Isagoo dadweynaha guubaabinaya waxa uu yidhi:
Waxaan idin garwaaqsiin
Taladeen ku go’an tahay
Geyigeennu leeyahay
Mudhihii ku gaaxdiyo
Hoobaanta gurannee
Garaad xumada daynee
Aan geedoo beerro
Gaajadu ha guurtee.
Waxaan idin garwaaqsiin
Taladeen ku go’an tahay
Gadh caddaadigii iyo
Gabadh iyo gambooley
Gacmaha is qabsada oo
Guud ahaan dadweynow
Gidaarrada an joogniyo
Garaad xumada daynnoo
Aan geeda beerro
Gaajadu ha guurtee
Waxaan idin garwaaqsiin
Taladeen ku go’an tahay
Guuleed wuxuu yidhi
Anigaa gargaariye
Ruuxna yuu gadaal noqon
Guud ahaan dadweynow
Gidaarrada an joogniyo
Garaad xumada daynnoo
An geeda beerro
Gaajadu ha guurtee
SAMAALOW CALANKEENNA
Maansadan gaaban ee magaceedu yahay(Samaalow) waxa uu Garabyare curiyey sannad-guuraagii 20naad(1997) ee ka soo wareegay markii ay Jamhuuriyadda Jabuuti xorowday,wuxuu yidhi,
Sannad-guuradeennii
Ma labaatan baa sugan
Samaalow calankeenna
Ninka maanta saluuga
Maskaxdaa ka sumaysanoo
Saaxi baanu ahayne
Saatirkeen ha daweeyoo
Sannadkii dhammaadaba
Sama noogu taagnow.
DOORASHADII BAARLAMAANKA (1993)
Heestan waxa uu abwaanku curiyey sannadkii 1993kii, markaa oo doorashadii golaha wakiillada ee dalka Jamhuuriyadda Jabuuti ay dhacaysay. Xisbiyo badan baa doorashadaa ku tartamayey, Xisbi walbana daweynaha ayuu soo hordhigayey barnaamijkiisa iyo horow marka uu damacsan yahay inuu dalka gaadhsiiyo. Garabyare waxa uu heestan ku tilmaamayaa qofka u qalma in la doorto iyo kaan u qalmin.
Dalka iyo dadkiisaba
Ninka aan daryeelayn
Xaqa duudsiyaayana
Lama dooranaayee
Duufaan ha qaadee
Waa inaynu diidnaa
Dabaylaha ha raacee
Waa inaynu diidnaa
Dumarkiyo carruurtiyo
Duqaytida dhammaantood
Ka an daadahaynayn
Lama dooranaayee
Duufaan ha qaadee
Waa inaynu diidnaa
Dabaylaha ha raacee
Waa inaynu diidnaa
Dadweynaha dhammaantii
Kii aan u daalayn
Iskukiin diraayane
Lama dooranaayee
Duufaan ha qaadee
Waa inaynu diidnaa
Dabaylaha ha raacee
Waa inaynu diidnaa
Danaheenna caamka ah
Kii daadinaayee
Daacad ugu shaqaynayn
Lama dooranaayee
Waa inaynu diidnaa
Duufaan ha qaadee
Waa inaynu diidnaa
Dabaylaha ha raacee
Waa inaynu diidnaa
Daar fooqle aan koro
Dibitaati iga dhiga
Dadku yaanu ii iman
…………………….
Lama dooranaayee
Waa inaynu diidnaa
Dabaylaha ha raacee
Waa inaynu diidnaa
Duufaan ha qaadee
Waa inaynu diidnaa
MAANSADII NABI AMMAANKA EE GARABYARE
Allahu masalli
Calaa Muxamadaa
Allahu masalli
Wa aali Axmaadaa
Yaadaalica samaa
Bil laylatil Israa
Udgoonow Rasuulkii
Eebbeheen u doortayow
Aakhiro iyo adduunkaba
Kii loo abuurayow
Ifka joogi maynee
Marka iilka lana dhigo
Adigaa awoodlee
Na ilaali aakhiro
Udgoonow Rasuulkii
Eebbeheen u doortow
Aayadaha qur’aanka ah
Kii lagu ammaanow
Ifka joogi maynee
Marka iilka lana dhigo
Adigaa awoodlee
Na ilaali aakhiro
Udgoonow Rasuulkii
Eebbeheen u doortow
Ilaa qaabaqawsanka
Kii aayar fuulee
Ilaahay ashraaftiyo
Iimaanka siiyow
Ifka joogi maynee
Marka iilka lana dhigo
Adigaa awoodlee
Na ilaali aakkhiro
Udgoonow Rasuulkii
Eebbeheen u doortow
Ilaa Xaawa iyo Aadan
Addomaha Ilaahay
Kii ugu horreeyee
Ugu wada dambeeyow
Ifka joogi maynee
Marka iilka lana dhigo
Adigaa awoodlee
Na ilaali aakhiro
IIMAAMUL AMBIYAA
Wanaagsane Rasuulkii
Weyneheen u doortow
Waxyigii ku soo degey
Aan ka weecanee
Waajibkiisii marayow
Salaatullaa calaa
Haadihil amiinaa
Imaamul ambiyaa
Wal mursaliinaa
Wanaagsane Rasuulkii
Weyneheen u doortee
Wanaag male iblayskuye
Weedhiisa diidee
Waranka u afaystee
Waxyiga loogu sheegow
Imaamul ambiyaa
Wal mursaliinaa
Wanaagsane Rasuulkii
Weyneheen u doortee
Weerarkii kufaarta
Aan ka weecanee
Waranka u afaystow
Imaamul ambiyaa
Wal mursaliinaa
Salaatullaa calaa
Haadihil amiinaa
Imaamul ambiyaa
Wal mursaliinaa.
GABAY XAJKA KA HADLAYA
Gabaygan waa mid uu Garabyare u diyaarsaday maalinta uu fursad u helo uu ku soo guto waajibaadka Xajka. Wuxuu yidhii
Maka iyo Madiiniyo Xajkaan, maanka ku hayaaye
Dambigii I maasheeyeybaan,maydh is leeyahaye
Rabbow ha iga maanicin waddada, waw majiirraaye
Maankaygu wuxuu doonayaa,moosinkaa horee
Wuxuu sii muquurtaba Jidduu, meel ku leeyahaye
Magaalada markuu igu rogeen, moodhadh kale raaco
Maqaam Ibraahim Muslafiyo markaan, umaradii gaadho
Muxibbada I saarani markaa, saw mid kale mahaa
Markaan galo maqaamkoo la furo,madaddu yeedhayso
Cadarka iyo cuudkii badnaa, nalagu maasheeye
Sida maydho geeloo kaliil, maangad ku harraadday
Oo wiil maddaha ceel u galay, qudhacle maaxdiisa
Alleylehe macaankaan ka helay, waygu maranyee
Alla magane meel bay ahayd lagu, sugaa mawdka e
Ibraahim Jaamac Garabyare suugaantii uu tiriyey qoraalkan kooban kuma soo wada koobi karro.Garabyare 58 sannadood ayuu ku soo jiray fanka, halkaa bay kaaga muuqanaysaa inaan Taariikh-faneedkiisii halkan aanan ku soo wada ururin karin. Ugu dambayn aan ku soo gebagebeeyo murtidii uu ku jawaabi jiray, waayadii dambe ee uu cimriyey gaar ahaan marka gabowga wax laga weydiiyo.
Sawkaa gankaygii dunida, gaw ka yidhi maaha
Saw waxaa geyiga iigu hadhay, sii galgalo maaha
Saw waxaa godkii iiga hadhay, geliya uun maaha
Ibraahim Jaamac Maxamad (Garabyare) bishii inna dhaaftay ee Juulaay 24/2008 ayey tii Alla u timid oo uu ku geeryooday Jabuuti. Garabyare Allaha u naxariisti oo Jannadii Fardawsa ha ka waraabiyo. Qooyskii iyo eheladii uu ka tegeyna samir iyo iimaan ha ka siiyo(Innaalillaa wa innaa Ilayhi Raajicuun).
XIGASHO
Dhammaan qoraalkan aan ka diyaariyey Allaha u naxariistee fannaankii Ibraahim Jaamac Maxamad oo loo yaqaanay (Garabyare),waxaan dhex maaxay oon dhammaantiiba ka soo ururiyey qolalka kaydka ee golaha Raadiyooga iyo Telefiishanka ee Jabuuti (R T D.) Barnaamijyadii laga duubay een tixraacay waxa ka mid ah.
1) Barnaamij gaar ah oo laga duubay sannad-guuradii tobnaad (1987kii)ee ka soo wareegtay markii Jabuuti xorowday.
2) Barnaamij la yidhaa Asalaamucalaykum oo fannaaniinta lagu waraaysto oo uu diyaarin jiray Allaha u naxariistee Cali Seyd.(1996).
3)Barnaamij gaar ah oo laga duubay sannad-guuradii labaatanaad ee ka soo wareegtay gobannimada Jabuuti(1997).
4) Barnaamijka fanka ee la yidhaa Hobal iyo Habeenkii oo laga duubay sannadkii 2002dii.
Waxa qoray, Cabdalla xaaji Cusmaan oo ah kayd hayaha (R.T.D.) Jabuuti.
—–
1. Daar el Akhbaar: waxay ahayd goob loo isticmaalo sida idaacadaha oo ku taallay fagaaraha Max. Xarbi.
2. Karmiici: waa milaygii uu dagaalkii labaad socday. xilligaa oo Jabuuti laga qaxay
Cabdalle Xaaji Cusmaan
E-Mail:Cabdalla_xaaj@yahoo.fr
